«Калі ты чытаеш гэта — ведай: ты не адны. Ты не дзіўныя. Ты проста чалавек»

У райцэнтрах Беларусі няма слоў для абазначэння небінарнай ідэнтычнасці. Дакладней, яны ёсць у інтэрнэт-артыкулах і тэлеграм-каналах, але не ў школьным класе, не на стэндзе ў паліклініцы, не ў тэксце запрашэння ў спартовую секцыю. Там ты па-ранейшаму альбо хлопчык, альбо дзяўчынка. Усё іншае выклікае цішыню, смех або небяспечныя пытанні.

Ліно (імя Ліно — з націскам на «і», але мы захавалі «о» рускамоўнага варыянта, каб захаваць гендарную нейтральнасць) нарадзіліся і жывуць у адным з такіх беларускіх гарадоў. У іх жыцці няма ЛГБТК+-ініцыятыў побач, няма «сваіх» людзей афлайн, няма нават бяспечнага спосабу выглядаць так, як яны сябе адчуваюць. Тое, што ёсць, — пастаяннае напружанне і мара з’ехаць.

«Іншыя» пагутарылі з Ліно пра тое, як гэта — сталець, шукаць сябе і выжываць «па-за нормай». Пагутарылі пра боль, прывязанасць да роднага горада і падтрымку, якую знаходзіш у чаце на 15 чалавек.

«Я не дзяўчына і не хлопец»: пра выбар слоў

— У анлайне я амаль заўсёды заву сябе Ліно. Гэтае імя гучыць агендарна, мне ў ім максімальна камфортна. Мне падабаецца, як яно гучыць — мякка, але з характарам, што агулам да мяне падобна. У рэальным жыцці, вядома, яго ніхто не ведае. Там я пад імем, якое мне далі пры нараджэнні і якое мне зусім не пасуе.

Я небінарная** персона, і мне камфортныя займеннікі «яны/іх». Але часам я проста кажу, што я — квір. Не таму, што саромеюся, а таму, што не ва ўсіх ёсць разуменне, што такое небінарнасць, каб адразу зразумець.

У Беларусі гэта часта даводзіцца тлумачыць з нуля, як быццам ты — прышэлец з космасу. Але ў інтэрнэце ўжо прасцей: там ёсць мова, ёсць паняцці, ёсць эмпатыя.

Часам мне здаецца, што я проста чалавек, які хоча цішыні і права быць сабой. Без канкрэтнай назвы. Але я дакладна разумею, што я — не дзяўчына і не хлопец. Я недзе паміж, і гэта не праблема, а проста мая рэальнасць. Я не хачу «выбіраць бок». Я — проста Ліно.

«Люблю і ненавіджу»: пра родны горад

— Я жыву ў Бабруйску. Гэта тыповы райцэнтр: панэлькі, бабулі на лаўках, маршруткі. Часта мне тут страшна, бо занадта шмат людзей ведаюць адно аднаго, і ты ўвесь час чакаеш, калі да кагосьці дойдзе чарговая плётка.

Часам сумна, бо я разумею, што тут мяне ніколі не прымуць. Але, з іншага боку, тут прайшло маё дзяцінства. Я ведаю, дзе смачныя смажанкі і дзе мне падабаецца карміць качак. Я люблю і ненавіджу гэты горад адначасова. Як таксічнае каханне: у вас ёсць гісторыя, ты памятаеш усё добрае, але ўсё роўна разумееш, што варты большага.

Вакол вельмі шмат эмацыйнага гвалту. Людзей, якія выглядаюць «інакш», пазбягаюць, абмяркоўваюць, высмейваюць ці зневажаюць.

Не абавязкова цябе паб’юць — але могуць зазіраць у твар, гучна каментаваць адзежу, глядзець на цябе ў аўтобусе. Усё працуе альбо праз намёкі, маўляў, «рабіць вам няма чаго, вось і прыдумалі небінарнасць», альбо праз слоўную агрэсію: «ты дзіўненьк_ая», «табе тут не месца», «лепш бы ты маўча_ла».

У мяне няма ніводнага чалавека ў афлайн-жыцці, з кім я б маглі бяспечна падзяліцца. Я спрабавалі тэставаць глебу: нешта казаць пра ЛГБТ, згадваць транслюдзей, але амаль заўсёды сустракалі ці пагарду, ці маўчанне, ці рэзкую змену тэмы. Аднойчы я пачулі фразу: «Наколькі ж людзям няма чаго рабіць, што яны не толькі самі займаюцца гэтай бздурай, але і іншых падбіваюць гэта паважаць». У той момант я зразумелі: я тут адны і не магу дзяліцца і быць шчырымі.

«У мяне з’явілася мова»: пра выхад у анлайн

— Я пачалі адчуваць, што я «не як усе», класе ў шостым. Але тады ў мяне не было ні разумення, ні тэрмінаў, каб гэта назваць. Я проста ведалі, што мне некамфортна быць «дзяўчынкай» у тым сэнсе, у якім ад мяне чакалі. Мне не падабалася, калі мяне прымушалі насіць спадніцу, гаварыць ціха, «паводзіць сябе як дзяўчынка». Гэта заўсёды выклікала раздражненне, як быццам мне навязваюць паводзіны, якія я не разумею. І ў той жа час я не адчувалі сябе «хлопчыкам».

У нас у школе пра ЛГБТ не гаварылі, а калі і гаварылі, то каб пасмяяцца. А пра небінарнасць — гэта наогул за межамі фантастыкі. Я думалі, што са мной нешта «не так», што я нейкі сапсаваны чалавек.

Нават гуглілі: «Чаму я не адчуваю сябе дзяўчынкай?» — і знаходзілі англамоўныя форумы, дзе людзі дзяліліся тым, як яны сябе адчуваюць. Мінула, мусіць, некалькі гадоў, перш чым я знайшлі патрэбны тэрмін і са ўсім разабраліся.

Зразумець сябе мне дапамог інтэрнэт. Тэлеграм-каналы, пасты ў Tumblr, нейкія рандомныя чаты, дзе я ўпершыню ўбачылі словы «небінарны», «гендарквір», «агендар». Гэта было так дзіўна і так добра. Як быццам з ніадкуль у мяне з’явілася мова, каб сябе растлумачыць, і з’явіліся людзі з такім жа досведам, хоць я не меркавалі, што такое магчыма. Я пачалі чытаць больш, шукаць падобных людзей, і з кожнай новай гісторыяй у мяне было адчуванне: так, вось, гэта я. Гэта афігеннае пачуццё — проста ўбачыць сябе ў нечым досведзе.

Больш за ўсё на мяне паўплывалі жывыя гісторыі ад такіх самых людзей. Не інстаграм-зорак, а проста падлеткаў ці маладых людзей, якія пісалі пра сябе. Менавіта таму я вырашылі падзяліцца сваёй гісторыяй у інтэрв’ю, у надзеі, што яна дапаможа камусьці, як чужыя гісторыі дапамаглі мне.

Яшчэ мяне моцна кранулі лонгрыды пра транс- і небінарны досвед — асабліва тых людзей, хто жылі ў краінах накшталт нашай. Калі чытаеш гісторыі пра Нью-Ёрк, гэта крута, але як быццам пра іншы сусвет. А калі нехта піша з Менска, Гомеля ці ўмоўнай вёскі — гэта бліжэй.

«Не кідацца ў вочы»: пра спосабы пражыць яшчэ дзень

— Часам я пачуваюся ў бяспецы ў сваім пакоі, але гэта ўяўная бяспека, бо мае бацькі вельмі кансерватыўныя. Часам — калі гуляю раніцай і нікога няма. Або калі еду на ровары і адчуваю, што цела — гэта проста спосаб рухацца, а не мішэнь для чужых поглядаў. Але такіх месцаў вельмі мала. Фізічна бяспечных — амаль няма. Усё бяспечнае ў мяне ўнутры ці ў інтэрнэце.

Я канчаю школу ў наступным годзе, чакаю не дачакаюся. Складаней за ўсё — увесь час быць «у ролі». Прыкідвацца, што ты «нармальная», не задаваць лішніх пытанняў, не паказваць, што цябе гэта ўсё крыўдзіць.

Яшчэ вельмі цяжка камунікаваць са сваякамі. Яны не злыя, проста ў іх няма слоў і разумення, і яны, мусіць, ні разу не чулі пра асабістыя межы. Яны жывуць у свеце, дзе ўсё проста: вось хлопчыкі, вось дзяўчынкі, усё астатняе — «мода з інтэрнэту». Тлумачыць нешта — значыць рызыкаваць быць адрэзанымі ад адзінай апоры.

А на вуліцы складаней за ўсё быць сабой цялесна. Я баюся выглядаць «не так». Я амаль заўсёды адзяваюся па формуле «не кідацца ў вочы».

Я навучыліся размяркоўваць сілы: «сёння я граю ролю», «заўтра ў мяне дзень маўчання». У мяне няма дакладнага плана, як даваць рады, ёсць толькі спосабы не патануць. Музыка, ліставанне з сябрамі ў анлайне, рэдкія дні, калі можна выключыць галаву. Гэта не жыццё, якое я хачу, але гэта спосаб пражыць яшчэ адзін дзень.

«Пастаяннае адчуванне небяспекі»: пра ментальны стан

— Апатыя — як фон. Бывае, што прачынаешся і не бачыш сэнсу ў тым, каб уставаць. Усё здаецца аднолькавым і бескарысным, а ў галаве думкі: «Навошта старацца, калі заўтра нічога не зменіцца?»

Трывога — гэта калі ты выходзіш з дому і літаральна скануеш кожнага сустрэчнага: ці не паглядзіць дзіўна, ці не скажа нешта. Гэтае пастаяннае адчуванне небяспекі, нават калі нічога не адбываецца.

Я думалі пра псіхатэрапію шмат разоў, але пакуль не магу сабе дазволіць — ні фінансава, ні лагістычна. У нашым горадзе з гэтым вельмі складана. А калі і ёсць спецыялісты, то я не ўпэўненыя, што яны для мяне небяспечныя. Мне важна ведаць, што чалавек не скажа «гэта ў цябе праз інтэрнэт» ці «трэба проста жыць па-жаночаму». Пакуль я трымаюся дзякуючы сябрам, чатам, рэдкім рэсурсам у інтэрнэце. Гэта не замена тэрапіі, але хоць нешта.

Мне лягчэй, калі мяне завуць імем, якое я абралі. Калі мне пішуць: «ты не адны». Калі я чытаю нечую гісторыю і думаю — «вось, і яны здолелі». Мне дапамагло б месца, дзе я магла б проста быць. Жыць без тлумачэнняў. І спецыяліст, які бачыў бы чалавека, а не дыягназ ці праблему. Мне дапамагло б адчуваць, што я частка кам’юніці, магчыма, хадзіць на групы падтрымкі… Але ж гэта Бабруйск.

«Анлайн я магу дыхаць»: пра лічбавую падтрымку

— Анлайн — гэта літаральна месца, дзе я жыву. Там я размаўляю на сваёй мове, там я — Ліно. У анлайне я не баюся выпадковых пытанняў, я магу сказаць, хто я, і мяне зразумеюць. Гэта не значыць, што там няма таксічнасці, але ёсць выбар, куды ісці, з кім быць. У адрозненне ад рэальнасці.

Ёсць некалькі чатаў, у якіх я па-сапраўднаму расслабляюся. Адзін з іх — пра квір-людзей з постсавецкай прасторы. Там усё разумеюць, з паўслова. Яшчэ ў мяне ёсць сяброўка з іншага горада, з якой мы пазнаёміліся ў каментарах пад тэкстам пра гендарную ідэнтычнасць. Мы ўжо больш за год камунікуем, падтрымліваем адно аднаго, высылаем мемы, аўдыя і проста маўчым на тэлефоне, калі справы зусім дрэнь.

Больш за ўсё падтрымкі — у закрытых прасторах, не ў публічных сацсетках. У тэлеграм-каналах, на маленькіх форумах, часам у дыскордзе. Калі адчуваю, што магу шчыра напісаць: «Мне дрэнна», — і ніхто не пачне разбіраць мяне па кавалках. Там добра, бо нават незнаёмыя людзі могуць даць сілы і падтрымку.

Пераезд для мяне — гэта не «хачу з’ехаць», а «мне трэба з’ехаць, каб выжыць». Я думаю пра Літву, Польшчу, магчыма, Грузію. Дзе ёсць хаця б крыху больш прасторы для жыцця — не актывізму, не барацьбы, а менавіта жыцця.

Дзе можна казаць, як ты сябе адчуваеш, і гэта не выклікае небяспекі. Дзе можна надзець тое, што табе падабаецца, і цябе не сфоткаюць крадком, каб выкласці ў мясцовы паблік з подпісамі.

Там я жадаю знайсці простае адчуванне сябе. Магчымасць дыхаць на поўныя грудзі, выйсці на вуліцу і не пралічваць свой маршрут, не хаваць твар. Я мару пра сяброў, з якімі можна казаць пра ўсё — ад ідэнтычнасці да рэцэптаў супу. Пра пакой, дзе мае рэчы — гэта мае рэчы, а не «маскіроўка», каб да цябе не дакапаліся, што ты недастаткова «дзяўчынка». Пра жыццё, у якім няма страху як базавага пачуцця.

Але каб пераехаць, трэба альбо паступіць ва ўніверсітэт за мяжой, альбо знайсці працу. У мяне няма багатых бацькоў і «падушкі бяспекі», няма сваякоў, якая могуць дапамагчы. Страшна апынуцца ў чужой краіне без мовы, без працы, без зразумелых правіл. Але гэта нічога. Цяпер я разглядаю падпрацоўкі, каб мець нейкі капітал для пераезду.

«Мы ёсць»: пра прыняцце

— Што я сказалі б сабе дзесяцігадовым? Я б абнялі сябе. І сказалі б: «Ты не зламаныя. Усё, што ты адчуваеш, — мае права на існаванне. Ты не адны, нават калі табе так падаецца. Усё, што здаецца «занадта», — нармальна ў іншым асяроддзі. І ты заслугоўваеш безумоўнай любові, нават калі пакуль яе ніхто не даў. Ты існуеш. І ты важныя.

Тваё дзівацтва — гэта не дэфект, а дар. Тое, што ты адчуваеш, — не занадта, не няправільна, не бязглузда. І так, будзе цяжка. Але ты знойдзеш тых, хто паглядзіць на цябе — і ўбачыць, якія ты класныя, і як шмат ты можаш даць іншым і свету».

Іншым небінарным людзям у невялікіх гарадах Беларусі я б сказалі: «Вы ёсць. Нават калі вам зараз здаецца, што няма нікога, падобнага на вас, — мы ёсць. Мы раскіданыя, схаваныя, зашыфраваныя, але мы ёсць. Мы бачым адно аднаго па вачах, па словах у ліставанні, па суме ў голасе. Мы адно аднаго знойдзем, і хутка ўсё будзе добра».

Калі ты чытаеш гэта — ведай: ты не адны. Ты не дзіўныя. Ты проста чалавек. І ты заслугоўваеш жыць, дыхаць, кахаць і быць сабой. Нават калі пакуль толькі анлайн. Нават калі пакуль толькі ў марах. Пакуль свет не гатовы — мы ствараем новы свет самі.